در زمینه تغذیه ماه رمضان 2 نکته وجود دارد : یکی تحمّل گرسنگی و دیگری تشنگی. این تحمل ها برای مزاج های مختلف متفاوت است و نوع غذای مصرفی باید متناسب با نوع مزاج باشد :

در بدن انسان چهار خلط صفرا، دم، بلغم و سودا به نسبت معین وجود دارد که غلبه هر کدام از این ها مزاجی خاص را بوجود می آورد.

- تحمل افراد بلغمی مزاج در مقابل تشنگی زیاد و در مقابل گرسنگی کم است. بلغمی ها سپید پوستانی هستند که بیشتر در طایفه زنان هستند و عروق پنهانی دارند و در تمام فصول سال احساس سردی می کنند. خوابشان بیش تر و سنگین تر از افراد دیگر است و استعداد فراموشی و درد مفاصل دارند و زیاد عصبانی نمی شوند. تمایل گوارشی آن ها به شیرینی و گرمی ها بیشتر است. این افراد اگر غذای سرد مزاج بخورند، ضعف خواهند داشت و نمی توانند روزه را به مدت طولانی ادامه دهند. چون روزها طولانی است، مقداری سوپ و مایعات در سحر و افطار میل کنند، ولی غذای غالب ایشان باید گرم مزاج باشد.

- دموی ها گلگون پوستانی هستند که رگ های بدنشان آشکار است و چهره بشاشی دارند. توان ارتباط جمعی آنها بالاست و سینه فراخی دارند و موهای بدنشان زیاد است و این افراد در فصل بهار و تابستان از گرما شکایت دارند و در دو فصل دیگر خیلی احساس بدی ندارند. چون هم رطوبت و هم حرارت به وفور در بدنشان هست، از هر نوع ماده غذایی می توانند بخورند و اشتها یشان هم نسبت به اکثر مواد غذایی خوب است. حالا که مصادف با فصل گرماست، بهتر است غذا با جهت گیری غذای سرد مراج باشد که توان آن ها نسبت به تشنگی بالا رود، بخصوص کشاورزان و رانندگان و… که در معرض حرارت مستقیم آفتاب هستند. این ها غذای سرد مزاج بخورند که رطوبتشان تأمین شود.

- افراد صفراوی، لاغراندامانی هستند با قد نسبتاً بلند و صورت کشیده و چهره روبه زردی که اشتهای کم، عطش فراوان و خواب سبک و کم دارند. این افراد حرارت بدنشان همیشه بالاست و در چهار فصل سال احساس گرما می کنند. تمایلشان به ترشی ها بیشتر است.

این افراد به علت وجود خشکی در بدنشان، تشنگی را سخت تحمل می کنند. گاهی صفرای بیش از حد تن نمی گذارد که روزه های طولانی تحمل شود. باید صفرای اضافی فرونشانده شود و بهتر است مقداری غذاهای صفرازدا همراه غذای خود داشته باشند. مثل آبغوره و آبلیمو، ماست، انگور ترش و شیرین، رب انار، عناب، آب زرشک، خاکشیر، خیار، گوجه فرنگی، کاهو و….

برعکس از غذاهای تند، شیرینی و گرم مزاج پرهیز کنند. ادویه زیاد در غذا، صفرا تولید می کند و با مصرف آن ها از صبح تا شب تشنگی زیاد شده و روزه داری بسیار سخت خواهد شد.

غذاهای سرخ کردنی، خیلی شور و نیز خیلی چرب و شیرین مثل زولبیا و بامیه برای همه افراد بویژه این افراد مضر خواهد بود و چون خیلی از افراد جامعه امروزی، سوء مزاج گرم کبد دارند، باید این پرهیزها را رعایت کنند.

مورد دیگر در غذاها سس مایونز است که تمام فواید سالاد را گرفته و باعث عوارضی از جمله بیماری های پوستی می شود. بهترین چاشنی سالاد، روغن زیتون و کمی آبغوره یا آبلیمو بسته به مزاج شخص است.

این افراد صفراوی مزاج حتی اگر غذای کمی بخورند، گرسنه نمی شوند. ولی جهت گیری غذا باید رو به سردی باشد. صفرا معمولاً انرژی تن را تأمین می کند، بر عکس بلغمی ها که وقتی گرسنه شوند، ضعف شدیدی بر بدنشان مستولی می شود. بلغمی مزاجها باید غذای صفرازا و گرم بخورند تا توان روزه داری داشته باشند : خرما، انجیر، عسل، بادام، انگور، کشمش و…

- و امّا آخرین گروه، سوداوی ها هستند که سردی و خشکی در بدنشان وجود دارد. این ها قد نسبتاً کوتاه و چهره نسبتاً تیره دارند. در فصول سرد نیاز به پوشش گرم داشته و در فصول گرم زیاد مشکلی ندارند. خشکی هوا هم اذیتشان می کند و مستعد خشکی پوست و یبوست هستند. افرادی درون گرا هستند و بیش از دیگران فکر می کنند. تمایل به گرمی ها دارند ولی بیشتر شوری ها را دوست دارند.

زود گرسنه و زود هم سیر می شوند. غذایشان باید ترکیبی از گرمی و سردی باشد. هم غذای گرم مزاج بخورند و هم رطوبت بدنشان را تأمین می کنند. چون در زمان گرسنگی زود ضعف می کنند، جهت گیری غذا گرم مزاج باشد و همراه تری. مثلاً آبگوشت غذای گرم و تر است، انگور، شربت عسل، انجیر تازه، برنج اگر می خورند همراه خورش مرطوب مثل کرفس، کدو، بامیه.

- و اما قانون کلی برای تشخیص طبع غذاها، قانون مزه هاست: «مجموعه تندی ها، شوری ها، شیرین ها و تلخی ها گرم هستند و مجموعه گس مزه ها و بی مزه ها سردند.»

- از میان گوشت ها، گوشت گاو، گوساله، مرغ ماشینی و ماهی سرد و گوشت گوسفند، مرغ محلی، بوقلمون و شتر و شترمرغ گرم است.

- از میان لبنیات، کره محلی گرم و ماست، دوغ، کشک و پنیر سرد و شیر معتدل روبه سردی است.

- اکثر سبزی ها گرمند و کاهو، خیار، کرفس، گوجه فرنگی و خرفه سردند.

- از میان نان ها: سنگک و بربری به علت داشتن سبوس معتدل رو به گرمی و لواش و نان جو سرد هستند.

- برنج مخصوصاً اگر آبکش باشد و با روغن نباتی پخته شده باشد، سرد است و چاق کننده. البته برنج مرکب القوی است؛ یعنی بسته به مزاج فرد از خود مزاجی متفاوت بروز می دهد. در بدنهای گرم گرمی بخش و در بدنهای سرد سردی بخش است.

- روغن زیتون، کنجد و روغن حیوانی گرم و سایر روغن های نباتی سردند.

- میوه های ترش و میوه های تابستانی معمولاً سردند و انگور، خرما، انبه، طالبی، خربزه، انجیر، زیتون و بادام گرم هستند.

و اما از ساعت 12 شب تا 6 صبح، مزاج زمان سرد است و بلغم خون افزایش می یابد و نزدیک سحر به اوج خود می رسد. پس باید در این زمان(نزدیک سحر) از خواب که طبع سرد دارد، پرهیز کرد و بیدار بود و غدای گرم معنوی و همچنین مادّی تناول کرد. خواب مفید و انرژی بخش، ثلث دوم شب است.

افرادی که مزاج خودشان هم سرد است؛ اگر در سحر غذای سرد بخورند، به بیماری هایی مثل نفخ، سردی معده، ضعف بدن، پرخوابی و کند ذهنی و در آینده به روماتیسم و آرتروز و MS مبتلا خواهند شد.

برای پیشگیری از سوزش و درد معده، مخصوصاً برای کسانی که معده سردی دارند، یک استکان عرق نعناع یا بومادران قبل از افطار و سحر توصیه می شود.

در اعمال سحرهای ماه مبارک رمضان آمده است که سَحور خوردن را ترک نکند، گرچه به یک دانه خرما یا شربتی از آب باشد. غذای سحر باید بر اساس مزاج فرد باشد و البته رو به گرمی؛ تا سردی ایجاد شده در بدن در طول شب را تعدیل کند و تا زمان افطار انرژی بدن را تامین کند.

- یک امر مذموم در سحر، خوردن فراوان غذا و خوابیدن با شکم پر است که با هدف روزه داری در تضاد است.

- ما باید تمرین کنیم تا در خواب خود مدیریت داشته باشم و ساعات خواب را با ساعت بدن و ریتم شبانه روزی تطبیق دهیم.

در مهندسی اسلامی مدیریت زمان خواب، بر بیداری سحر گاه تا میان روز و بیداری عصرگاه تا شامگاه فراوان تأکید شده است، چرا که در این ساعات دمای بدن رو به افزایش است.

برای خواب در هر ساعت از اوقات شبانه روز آثاری ذکر شده است که اشاره وار عبارتند از :

- خواب بین الطّلوعین و اوّل صبح: مایه آشفتگی، بداخلاقی، دگرگونی رنگ چهره، برکت سوز و فقر آفرین.

- خواب قیلوله نیم روزی (پیش از ظهر یا بعدازظهر): افزایش دهنده حافظه و ضریب هوشی، انرژی بخش و توان آفرین، یکی از نعمت های ویژه الهی.

- خواب بعد از عصر یا غروب: زمینه ساز کم عقلی، سفاهت و خرفتی، خواب جنون آور و حماقت بار.

- خواب بین العشائین (دو ساعت اول شب): مایه کسالت، پایین آورنده ضریب هوشی و فراری دهنده برکت و روزی.

- قرار گرفتن در معرض نور خورشید، بویژه در ابتدای روز، علاوه بر افزایش دمای بدن، باعث کاهش ترشح هورمون خواب (ملاتونین) گشته و سطح هوشیاری و بیداری را بطور چشمگیری افزایش می دهد.

- نکته های تغذیه گفته شده مربوط به افراد بزرگسال سالم است و توصیه ها در مورد سالمندان، بیماران و نوجوانان تازه به بلوغ رسیده و در سنین رشد، متفاوت است و نیاز به مشاوره فردی دارد.

مثلاً بعضی از بیماران از جمله دیابتی های نوع 1 و دیالیزی ها در اکثر موارد نمی توانند روزه بگیرند. ولی روزه با شرایطی خاص برای بیماران دچار کبد چرب، دیابت نوع 2 با افزایش کلسترول و تری گلیسرید، درمان است.