وداع با ماه مهمانی خدا
شيخ صدوق رحمة الله عليه براى وداع ماه مبارك رمضان دعائى ذكر كرده كه مىگويد: ابو بصير از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده كه حضرت فرمود: «تقول فى وداع شهر رمضان «اللهم انك قلت فى كتابك المنزل على نبيك المرسل و قولك الحق شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن هدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان، و هذا شهر رمضان قد انصرم فاسالك بوجهك الكريم، و كلماتك التامات ان كان بقى على ذنب لم تغفره و تريد ان تحاسبنى به او تعذبنى عليه او تقايسنى به ان يطلع فجر هذه الليلة، او ينصرم هذا الشهر الا و قد غفرته لى يا ارحم الراحمين»
در وداع ماه مبارك بگوئيد، بار پروردگارا تو خود گفتى در كتاب مقدس كه بر نبى مرسلت نازل فرموده اى و قول تو حق است كه ماه رمضان كه در او قرآن نازل شده و مايه هدايت و رستگارى مردم و دلائل آشكار از هدايت و وسيله تشخيص حق از باطل مىباشد، اينك ماه رمضان به پايان رسيد «و فيوضاتش تا سال آينده از ما قطع شد» پس تقاضا مى نمايم از تو به آبروى گراميت، و كلمات تام و تمامت، اينكه اگر بر من گناهى باقى مانده ( و پاك نشدم) كه هنوز آن گناهم را نيامرزيدى، و اراده حسابرسى او را دارى، يا مى خواهى به آن گناه باقيمانده عذابم كنى، و يا به اندازه گناهم عقوبت نمائى، تا اينكه طلوع كند فجر اين شب، يا پايان پذيرد اين ماه مبارك، مگر آنكه آن گناهانم را بيامرزى و از تقصيرم در گذرى، اى مهربانترين مهربانان.
شايسته است در آخرين جمعه ماه رمضان ٬ دعای وداع با ماه رمضان ٬ را زمزمه کنيد و خويشتن را برای وداع با ماه مهمانی خدا ٬ مهيا سازيد. جابر بن عبد لله انصاری ٬ از پيامبر اکرم ٬ چنين نقل می کند:
دخلت على رسول الله صلى الله علیه و آله فی آخر جمعة من شهر رمضان، فلما بصر بی، قال لی: «یا جابر، هذا آخر جمعة من شهر رمضان، فودعه و قل: اللهم لا تجعله آخر العهد من صیامنا إیاه، فإن جعلته فاجعلنی مرحوما، و لا تجعلنی محروما. فإنه من قال ذلك ظفر بإحدى الحسنیین، إما ببلوغ شهر رمضان من قابل و إما بغفران الله و رحمته».
در آخرین جمعه ماه رمضان، خدمت پیامبر خدا رسیدم .چون مرا دید، به من فرمود «:اى جابر ! این آخرین جمعه ماه رمضان است .با آن خداحافظى كن و بگو “:خداوندا !آن را آخرین روزه دارى ما در این ماه قرار مده، و اگر چنین قرار دادى، مرا آمرزیده قرار بده و محرومم مگردان!". هر كس چنین بگوید، به یكى از دو نیكى میرسد :یا به ماه رمضان آینده میرسد، یا به آمرزش و رحمت الهی، نایل میشود».
آداب و اعمال روز عید فطر
تکبیر بعد از نماز صبح
پس از نماز صبح، تكبیراتى كه در شب عید پس از نماز مغرب و عشاء خواندید، را مجددا تکرار کنید:
«اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا».
از امام صادق، نقل شده است:
«إن فی الفطر تكبیرا».قلت: متى؟قال: «فی المغرب لیلة الفطر، و العشاء، و صلاة الفجر، و صلاة العید ثم ینقطع، و هو قول الله تعالى: «و لتكملوا العدة و لتكبروا الله على ما هداكم» و التكبیر أن یقول:الله أكبر الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله و الله أكبر، و لله الحمد على ما هدانا، و له الشكر على ما أولانا».
«در عید فطر، تكبیر است». گفتم: كى؟ فرمود: «درنماز مغرب شب عید فطر و نماز عشا و نماز صبح و نماز عید فطر. سپس قطع میشود. و این، همان كلام الهی است كه: «شما را به كمال برسانید و خدا را بر اینكه هدایتتان كرده، تكبیر بگویید». و تكبیر، آن است كه بگوید: الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلا الله والله أكبر، ولله الحمد على ما هدانا، و له الشكر على ما أولانا.
و شایسته است که مومنین، بعد از طلوع آفتاب عید فطر برای اقامه نماز عید از منزل، خارج شوند. از امام صادق نقل شده است:
كان رسول الله صلى الله علیه و آله یخرج بعد طلوع الشمس.
افطار قبل از نماز عید فطر
روزه٬ در عيد فطر٬ حرام است. در روز عيد فطر٬ مستحب است انسان قبل از نماز عيد فطر به چيز شيرينی همچون خرما و کشمش٬ انجير٬ عسل و … روزه خود را باز کند. «شيخ مفيد» نيز فرموده است: مستحب است مقدار کمى از تربت سيدالشهدا٬ امام حسين عليه السلام٬ را تناول نمايد که شفاى هر دردى است. همچنين زکات فطره را به فقير بپردازد و يا کنار بگذارد و آنگاه رهسپار نماز عيد فطر شود. از امام باقر نقل شده است:
كان أمیرالمؤمنین علیه السلام لا یأكل یوم الأضحى شیئا حتى یأكل من اضحیته، و لا یخرج یوم الفطر حتى یطعم و یؤدی الفطرة، ثم قال علیه السلام: و كذلك نحن.
«امیرمؤمنان علیه السلام روز عید قربان، چیزى نمی خورد تا آن كه از قربانى خود بخورد و روز عید فطر، بیرون نمی رفت، مگر آن كه چیزى بخورد و زكات فطره را بپردازد». سپس فرمود: «ما نیز چنین می کنیم».
و نیز در منابع حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است:
كان النبی صلى الله علیه و آله لا یخرج یوم الفطر حتى یطعم، و لا یطعم یوم الأضحى حتى یصلی.
روز عيد فطر ٬ پيامبر صلى لله عليه و آله براى نماز بيرون نمی رفت ٬ تا آن كه چيزى می خورد و روز عيد قربان ٬ چيزى نمی خورد ٬ تا آن كه نماز عيد را می خواند.
بنابراين ٬ مومنين بايد در عيد فطر ٬ بعد از طلوع آفتاب ٬ افطار كنند و زكات فطره را هم بپردازند يا جدا نمايند و بعد ٬ نماز عيد را بخوانند.
غسل و پوشیدن لباس نیکو
شایسته است در هنگام اجتماع عظیم مسلمین در روز عید فطر، انسان بهترین لباس و زینت را بر تن داشته باشد و خویشتن را به بهترین عطر، خوشبو نماید. از امام صادق نقل شده است:
«ینبغی لمن خرج إلى العید أن یلبس أحسن ثیابه، و یتطیب بأحسن طیبه».و قال فی قول الله عز و جل: «یا بنی آدم خذوا زینتكم عند كل مسجد و كلوا و اشربوا و لا تسرفوا إنه لا یحب المسرفین»، قال: «ذلك فی العیدین و الجمعة».
«كسى كه براى نماز عيد بيرون می رود ٬ سزاوار است بهترين جامه هايش را بپوشد و خود را با بهترين عطر ٬ خوشبو سازد». و درباره آيه « اى فرزندان آدم! زينت خود را در هر سجده گاه با خود برداريد و بخوريد و بنوشيد و اسراف نكنيد ٬ كه او اسرافكاران را دوست نمی دارد» فرمود: « اين٬ در روز عيد فطر و عيد قربان و جمعه است »
و نيز شايسته است ٬ که غسل نمايد و وقت آن به فرموده «شيخ طوسى» بعد از طلوع فجر است تا قبل از زمان بجا آوردن نماز عيد فطر.
پرداخت زکات فطره قبل از نماز عید فطر
پیش از نماز عید فطر، انسان باید زکات فطره را جدا سازد .اگر دسترسى به فقیر و مستحق شرعی، دارد بپردازد و الاّ کنار بگذارد، براى هر نفر یک صاع (حدود سه کیلو ) از گندم یا موادّ غذایى دیگر که در آن شهر غذاى غالب مردم محسوب مى شود، باید پرداخت گردد. از امام صادق، نقل شده است:
«إن أخرجتها قبل الظهر فهی فطرة، و إن أخرجتها بعد الظهر فهی صدقة و لا یجزیك».قلت: فاصلی الفجر و أعزلها فتمكث یوما، أو بعض یوم آخر، ثم أتصدق بها.قال: «لا بأس هی فطرة إذا أخرجتها قبل الصلاة».
«اگر فطریه را پیش از ظهر روز عید [از امول] جدا كنید و بپردازید، زكات فطره محسوب میشود و اگر بعد از ظهر بپردازید، صدقه است و زکات فطره محسوب نمیشود». (روای می گوید)گفتم: پس، نماز صبح را میخوانم و فطریه را كنار میگذارم. پس، یك روز، یا تا بخشى از روز دیگر، (فطریه در نزد من) میماند. سپس آن را میدهم. امام فرمود: «اشكالى ندارد. اگر فطریه را قبل از نماز جدا كرده باشى، زکات فطره محسوب میشود.
زكات فطره ٬ مكمل و تمام كننده روزه است؛ همان گونه كه درود و صلوات بر پيامبر اسلام صلى لله عليه و آله مكمل و تمام كننده نماز است .
إن من تمام الصوم إعطاء الزكاة یعنی الفطرة كما أن الصلاة على النبی صلى الله علیه و آله من تمام الصلاة؛ لأنه من صام و لم یؤد الزكاة فلا صوم له إذا تركها متعمدا، و لا صلاة له إذا ترك الصلاة على النبی صلى الله علیه و آله، إن الله عز و جل قد بدأ بها قبل الصلاة، قال: «قد أفلح من تزكى و ذكر اسم ربه فصلى».
از كمال روزه ٬ پرداخت زكات (يعنى فطريه) است، همان گونه كه صلوات بر پيامبر صلى لله عليه و آله از كمال نماز است؛ چرا كه هر كس روزه بدارد٬ اما زكات نپردازد اگر به عمد ترك كرده باشد٬ براى او روزه اى نيست٬ و نيز كسى كه صلوات بر پيامبر صلى لله عليه و آله را ترك كند٬ نمازى براى او نيست. خداى متعال٬ پيش از نماز٬ زكات را گفته است؛ فرموده است: « رستگار شد كسى كه زكات داد و نام پروردگارش را ياد كرد ٬ و نماز خواند».
در روایتی از امام صادق، حکمت پرداخت زکات فطره، ایمنی از مرگ، شمرده شده است. در کتاب کافی مرحوم کلینی نقل شده است که امام صادق علیه السلام خطاب به یکی از اصحاب چنین فرمود:
«اذهب فأعط عن عیالنا الفطرة، و أعط عن الرقیق و اجمعهم، و لا تدع منهم أحدا؛ فإنك إن تركت منهم إنسانا تخوفت علیه الفوت».قلت: و ما الفوت؟ قال: «الموت».
«برو و از سوى خانواده ما٬ فطريه بپرداز و از سوى بردگان هم بپرداز و همه را حساب كن و كسى از آنان را وا مگذار؛ چرا كه اگر يكى از آنان را واگذارى٬ از فوت او بيمناكم». گفتم: فوت چيست؟ فرمود: «مردن».
فواید پرداخت فطره چیست؟
«زكات فطره» به اتفاق شیعه و اهل سنت، واجب است و در احادیث اسلامی دینى براى آن، فلسفه و فواید متعددى برشمرده است كه مهمترین آنها عبارت است از:
1. زكات فطره مكمل و تمام كننده روزه است؛ همان گونه كه درود و صلوات بر پيامبر اسلام صلى لله عليه و آله مكمل و تمام كننده نماز است.
2. باعث قبولى روزه ماه مبارك رمضان می گردد.
3. موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال می شود
4. باعث سلامتى جسم و پاكسازى روح از رزايل اخلاقى است.
5. مكمل و تمام كننده زكات مال است.
م